Raport SGH zaprezentowany na Forum Ekonomicznym w Karpaczu to najpełniejsze opracowanie o stanie gospodarki i Polski w 2020 r. oraz regionu Europy Środkowo-Wschodniej. Raport jest kompleksowym opracowaniem, które wskazuje na kluczowe obszary związane społeczno-gospodarczym rozwojem Polski i regionu. Jeden z rozdziałów dotyczy srebrnej i białej gospodarki.
Srebrna gospodarka w Europie Środkowo-Wschodniej
Kraje Europy Środkowo-Wschodniej różnią się znacząco stopniem zaawansowania procesu starzenia się ludności, stanu zdrowia, aktywności zawodowej i pozazawodowej osób starszych i w wieku przedemerytalnym, ich sytuacją materialną, korzystaniem z usług opiekuńczych i zdrowotnych czy nowoczesnych technologii (komputera, Internetu i usług online). Ponadto osoby w wieku 50+ aktywnie tworzą srebrną gospodarkę poprzez np. pracę wykonywaną nieodpłatnie na rzecz członków nieformalnych sieci społecznych. Te różnice przekładają się na różnorodne możliwości rozwoju srebrnej gospodarki w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, wynikające z ich specyfiki. Ponadto, stawiają przed analizowanymi krajami różne wyzwania czy ograniczenia związane np. z rozwojem usług dostosowanych do potrzeb i możliwości osób starszych, które wymagają odmiennych rozwiązań polityki społecznej. Warto podkreślić, iż rozwój srebrnej gospodarki w przyszłości będzie zależeć w dużym stopniu od struktury społeczno-ekonomicznej zbiorowości osób starszych, która ulega i będzie ulegać znaczącym przeobrażeniom. Dlatego mimo różnych ograniczeń i zagrożeń wynikających ze zmiany struktury wieku ludności srebrna gospodarka powinna być jednym z celów programów polityki społeczno-ekonomicznej, które w sposób skuteczny i trwały mogą mieć pozytywny wpływ na rozwój ekonomiczny krajów Europy Środkowo-Wschodniej. W szczególności należy uwzględniać różne wyzwania i szanse, jakie stoją przed gospodarkami krajów tego regionu.
Starzenie się ludności jest wyzwaniem
Srebrna gospodarka (niezależnie od jej definicji) powinna być jednym z celów programów, polityk, które w sposób skuteczny i trwały mogą mieć pozytywny wpływ na rozwój ekonomiczny gospodarek regionu Europy Środkowo-Wschodniej. Osoby starsze nie powinny być postrzegane jako obciążenie, ale jako potencjał rozwoju – z punktu widzenia zarówno rozwoju rynku usług dla seniorów, jak i ich aktywnego uczestniczenia w życiu społeczno-ekonomicznym kraju (poprzez aktywność zawodową i pozazawodową).
Aktywizacja seniorów
Przykłady aktywizacji osób w wieku 55 lat i więcej w krajach Europy Środkowo-Wschodniej wskazują na różnice strategii angażowania osób w wieku okołoemerytalnym na rynku pracy. Tym samym warto wesprzeć wymianę praktycznych doświadczeń z krajów, gdzie wskaźniki zatrudnienia są wyższe, aby znaleźć przyczyny tych różnic. W tym kontekście warto wymienić np. Estonię czy Łotwę, charakteryzujące się wysokimi wskaźnikami zatrudnienia dla tej zbiorowości.
Dochody seniorów
Analiza sytuacji dochodowej wskazuje na różnice między krajami z tego regionu, które w dużej mierze pokrywają się z makroekonomicznymi wskaźnikami rozwoju gospodarczego tych krajów. Niestety gorsza sytuacja finansowa starszych pokoleń (we wszystkich krajach) w porównaniu do młodszych grup wskazuje, że obecnie trudno będzie realizować cele srebrnej gospodarki (gdy istotne jest zwiększenie popytu na dobra i usługi dla osób starszych, wówczas muszą być finansowane ze środków prywatnych). Konsumpcja prywatna musiałaby być stymulowana poprzez dodatkowe zachęty finansowe (ulgi, dotacje, dofinansowanie).
Edukacja seniorów
Mimo wielu programów i działań aktywność edukacyjna osób starszych (jako jednego z sektorów wpisujących się w ideę srebrnej gospodarki) jest niska w zasadzie we wszystkich krajach Europy Środkowo-Wschodniej (z wyjątkiem Estonii). Konieczne jest zatem nie tylko opracowanie skutecznych sposobów wspierania idei uczenia się przez całe życie, ale także zachęcanie ludzi w każdym wieku do korzystania z takich możliwości.
Aktywność fizyczna seniorów
Konieczne jest wzmacnianie aktywności fizycznej i zachowań prozdrowotnych wśród osób w każdym wieku, co przyczyni się do poprawy stanu zdrowia populacji, w tym osób starszych i sędziwych. Ponadto warto wspierać uczestnictwo w życiu społecznym i kulturalnym w celu zwiększenia jakości życia ludności.
Turystyka seniorów
Sektor turystyczny z udziałem osób starszych jest uzależniony od wielu czynników. Kierunek rozwoju usług turystycznych dla osób starszych powinien uwzględniać charakterystyki tej grupy ludzi, m.in. ich finanse, stan zdrowia czy sytuację rodzinną. Usługi te powinny być dostosowane do potrzeb i ograniczeń seniorów i, co więcej, oferta turystyczna powinna być atrakcyjna, by zachęcić ich do tego typu aktywności.
Internet wśród seniorów
Wiele możliwości dotarcia z produktami czy usługami wiąże się z wykorzystaniem nowych technologii. Mimo rosnącego udziału osób starszych korzystających z komputera i Internetu nadal ich aktywność w tym zakresie jest niska i silnie zróżnicowana między analizowanymi krajami. Niski stopień użytkowania komputera i Internetu może prowadzić do wykluczenia społecznego osób starszych pod wieloma względami. Należy wspierać edukację w zakresie ICT wśród osób starszych, a także dostęp do odpowiedniego sprzętu/urządzeń.
Wolontariat seniorów
Wolontariat i praca społeczna świadczona przez osoby starsze nie są postrzegane jako źródło ekonomicznych korzyści dla srebrnej gospodarki, ale de facto jako jej uzupełnienie. Oprócz oczywistych korzyści dla społeczności lokalnych działalność tego typu może mieć pozytywny wpływ na jakość życia osób starszych dzięki zmniejszeniu poczucia osamotnienia. Organizacja pracy społecznej musi jednak być realizowana zgodnie z określonymi zasadami, które – wraz z indywidualną motywacją i chęcią przy promowaniu i organizowaniu takich działań, szczególnie na szczeblu lokalnym – mogą przynieść nowe pomysły i idee do wdrożenia (np. innowacje społeczne w obszarze srebrnej gospodarki).
Biała gospodarka. Opieka seniorów
Bardzo ważnym obszarem srebrnej gospodarki jest opieka. Osoby starsze zarówno są beneficjentami systemu opiekuńczego, jak i (choć w mniejszym stopniu) wspierają inne osoby. Jest to ważne z punktu widzenia organizacji skutecznego systemu opieki, łączącego rozwiązania opieki formalnej, w tym instytucjonalnej, i nieformalnej. Co więcej, te działania powinny być spójne, wspierające osobę starszą i jej opiekunów oraz rozwijane przede wszystkim na poziomie lokalnym.
Usługi powiązane z białą gospodarką są traktowane jako rozwijający się sektor nowych usług medycznych i okołomedycznych. Istnieje wiele zawodów powiązanych z białą gospodarką i zapotrzebowanie na specjalistów świadczących tego typu usługi będzie rosło. W wielu krajach regionu zapotrzebowanie na te kadry już obecnie jest duże i można przypuszczać, że bez wprowadzenia odpowiednich zmian/działań w tym sektorze coraz bardziej będą odczuwalne niedobory kadrowe. Kolejną istotną kwestią jest konieczne zwiększenie finansowania systemu opieki zdrowotnej/długoterminowej, gdyż obecnie te wydatki są pokrywane z prywatnych funduszy, co w powiązaniu z trudną sytuacją materialną osób starszych może prowadzić do negatywnych skutków zdrowotnych tej grupy ludzi.
Klimat, zmiany klimatyczne
Zmiany klimatyczne – w niniejszym opracowaniu nie było odniesień do zmian klimatycznych i kwestii ekologii, które dopiero niedawno zaistniały w debacie publicznej tak wyraziście. Starsze pokolenia nie powinny być wykluczane z promocji idei ochro-ny środowiska, przeciwdziałania zmianom klimatycznym i myślenia ekologicznego w swoich aktywnościach. Oznacza to konieczność zmian ich dotychczasowych zachowań i promocję rozwiązań proekologicznych. W przyszłości, w ramach analiz srebrnej gospodarki, jest to niewątpliwie ważny kierunek prac badawczych, który powinien pokazywać skutki tych działań jako korzyści, a nie straty dla gospodarki
Źródło: Raport SGH i Forum Ekonomicznego 2020
Autorzy rozdziału Srebrna gospodarka szansą rozwoju krajów Europy Środkowo-Wschodniej: Anita Abramowska-Kmon, Radosław Antczak, Paweł Kubicki, Jolanta Perek-Białas, Zofia Szweda-Lewandowska